Crowdfunding – krótka historia, długa i bogata przeszłość

Od 21 lat na świecie i od 7 w Polsce kreatywni ludzie finansują swoje przedsięwzięcia dzięki crowdfundingowi. Jednak finansowe wspieranie obiecujących jednostek działało już wiele wieków wcześniej. Taką rolę odgrywał… mecenat.

Historia sztuki to historia mecenatu

„Artyści nie mają w historii sztuki żadnego znaczenia poza tym, że nie można się bez nich obejść” – Krzysztof Karoń.

Działalność artystyczna nigdy nie była odrębnym i  niezależnym kierunkiem rozwoju. Zawsze była uzależniona od konsumentów sztuki. Stworzenie przez artystę określonego dzieła ma znaczenie wyłącznie w przypadku, kiedy znajdzie się klient, który zdecyduje się je zakupić i zaprezentować szerszej publiczności. W  przeciwnym wypadku artysta popadnie w nędzę i jeżeli nie podejmie się pracy zarobkowej, umrze z głodu. Przypuszczam, że wielu artystów w ogóle nie zaistniało, ponieważ musieli się zająć zaspokajaniem podstawowych potrzeb życiowych. Sztuka jawi się więc, nie jako działalność artystów, ale jako działalność kolekcjonerów, patronów, władców i filantropów. To ich wpływ i ich rola jest najistotniejsza w procesie tworzenia dzieł artystycznych, bo to dla nich owe dzieła powstawały. Wybitni twórcy stali się wybitni nie dlatego, że tworzyli wyjątkowe dzieła, ale dlatego, że sprzedawali je wpływowym osobom.

Podobnie jest z crowdfundingiem. Pomysły, które projektodawcy zgłaszają portalom crowdfundingowym, nabierają znaczenia dopiero wtedy, kiedy ktoś zdecyduje je wesprzeć. Projekty, które nie znajdują zainteresowania rynku nie mają żadnej wartości. Każdy projektodawca, jeszcze przed przystąpieniem do kampanii powinien sobie uświadomić, że tworzy projekt nie dla siebie, ale dla wspierających (albo szerzej – dla określonych społeczności).

Interesowna bezinteresowność

Projektodawcy, z którymi prowadziłem wywiady kilka razy wspominali, że zaskoczył ich niewielki poziom bezinteresowności wśród wspierających. Osoby wpłacające pieniądze zazwyczaj oczekiwały czegoś w zamian. Akt dobroczynności był tak naprawdę wymianą. Ale jeżeli przyjrzymy się bliżej historii mecenatu, to zauważymy, że finansowanie twórczości artystycznej, naukowej czy eksploracyjnej było narzędziem polityki społecznej w rękach możnych władców i arystokratów, którzy poprzez dokonania artystów będących pod ich opieką, umacniali swoją pozycję. Wprawdzie łożyli na ich utrzymanie, ale w zamian wchodzili w posiadanie unikatowych dzieł. Pod tym kątem do czasów dzisiejszych nic się nie zmieniło. Zmieniły się natomiast 2 rzeczy. Po pierwsze rola mecenasa indywidualnego została zastąpiona przez mecenat zbiorowy. Trudno jest określić kto wspiera i w jakim celu. Motywy mogą być różne. Najogólniej jednak można podzielić osoby wspierające projekty crowdfundingowe na 3 kategorie:

• Osoby wspierające bezinteresownie – wbrew pozorom dobroczynność też niesie ze sobą określone korzyści: poprawę samopoczucia, poczucie sensu w życiu, umacnianie dobra społecznego.
• Osoby zorientowane na regułę wzajemności – jeśli ktoś przeprowadził wcześniej własną zbiórkę, chce się odwzajemnić wspierając innych. Podobnie jeśli dopiero planuje kampanię crowdfundingową, wspiera oczekując, że później otrzyma wsparcie od innych.
• Osoby oczekujące korzyści – tę grupę można podzielić na 3 podgrupy:
  • Osoby oczekujące nagród (wsparcie jest wtedy formą wymiany handlowej).
  • Osoby oczekujące niższej ceny (kiedy np. kampania crowdfundingowa jest formą przedsprzedaży).
  • Osoby oczekujące pierwszeństwa (jeśli produkt jest społecznie pożądany, osoby te będą chciały go mieć w pierwszej kolejności.

Planując własny projekt crowdfundingowy, warto przemyśleć, czy korzyści, które ze sobą niesie zaspokajają potrzeby każdej z powyższych grup. Drugi aspekt, który odróżnia mecenat historyczny od crowdfundingu to… technologia. Do relacji dwustronnej mecenas-beneficjent zostały dodane systemy elektroniczne w postaci platform crowdfundingowych. Platformy umożliwiają łatwiejszy kontakt i szybszy przepływ informacji. Ich budowa upodabnia je bardzo do serwisów społecznościowych. Różnica jest taka, że portale crowdfundingowe nie tylko umożliwiają interakcję w sieci i budowanie społeczności, ale również katalizują te interakcje celem realizacji wspólnych celów.

Kreowanie sztuki na własne potrzeby

Co to za cele? Poniższy wykres przedstawia liczbę sfinansowanych projektów w poszczególnych kategoriach w serwisie PolakPotrafi.pl

Projekty na Polak Potrafi podzielone zostały na 20 kategorii. 15 z nich znajduje swoje odzwierciedlenie w amerykańskim portalu crowdfundingowym – Kickstarter.com, założonym 2 lata przed Polak Potrafi. 5 kategorii, których nie uwzględniono na Kickstarterze: Edukacja, Podróże, Społeczność, Sport i Wydarzenia zawierają 43% wszystkich zrealizowanych na Polak Potrafi projektów! Na podstawie tych informacji, możemy stwierdzić, że to rynek wyraża zapotrzebowanie na określony typ projektów crowdfundingowych, tak samo jak kiedyś mecenasi wyrażali zapotrzebowanie na określone dzieła sztuki.

Czego rzeczywiście potrzebują?

Liczba projektów w poszczególnych kategoriach nie do końca jednak opisuje zapotrzebowanie odbiorców. Dużo lepiej zobrazują to średnie kwoty zbiórek (zakładane i zebrane).

W takich kategoriach jak „Design”, „Dziennikarstwo”, „Fotografia”, „Gry” czy „Technologia” udaje się zebrać znacznie więcej pieniędzy, niż zakładają projektodawcy. Są to kwoty wyraźnie powyżej średniej. Mogą to być kategorie, na których najbardziej zależy wspierającym.

Podatny grunt

Korzystając z danych geolokalizacyjnych dotyczących poszczególnych projektów, możemy określić również, gdzie projektodawcy mogą znaleźć największą aprobatę dla swoich przedsięwzięć.

Mapa po lewej stronie przedstawia liczbę zrealizowanych projektów crowdfundingowych w poszczególnych województwach. Mapa po prawej przedstawia natomiast liczbę zarejestrowanych w danym województwie organizacji pozarządowych. Podobieństwo nie jest przypadkowe. Te dwie wartości (liczba projektów i liczba organizacji) wykazują korelację na poziomie 0,97. Oznacza to, że czynnikiem spajającym projektodawców z wspierającymi jest… aktywność społeczna.

Z jednej strony projekty crowdfundingowe są odpowiedzią na potrzeby określonych społeczności. Powstają tam, gdzie istnieje oddolna inicjatywa, gdzie ludzie wyrażają chęć wpływania na otaczającą ich rzeczywistość. Z drugiej strony, ludzie którzy są aktywni społecznie, udzielają się jako wolontariusze w organizacjach non-profit i wspierają zbiórki publiczne dużo chętniej będą wspierać akcje crowdfundingowe. Więcej Artykuł powstał na podstawie ebooka: „Finansowanie społecznościowe. Nowa forma mecenatu.”, który zawiera więcej przykładów, wskazówek i statystyk. Tam również znajduje się szczegółowa analiza z badań przeprowadzonych na prawie 1,5 tys. projektów crowdfundingowych zrealizowanych na platformie PolakPotrafi.pl.

Ebook możesz zdobyć tutaj.